Pomoc po powodzi – przysługujące zasiłki, kontrola świadczeń i odszkodowania [Poradnik]

Powódź, która dotknęła południowo – zachodnią część Polski w 2024 r. pozostawiła za sobą ogromną ilość zniszczeń, zarówno co do mienia oraz infrastruktury publicznej, jak i spowodowała znaczne szkody po stronie mieszkańców miejscowości dotkniętych kataklizmem. Z tego względu w ramach istniejących ram prawnych przygotowany został program pomocy powodzianom, umożliwiający uzyskanie przez nich szeregu świadczeń społecznych.

Na jakich warunkach można natomiast uzyskać takie świadczenia, kto jest do nich uprawniony oraz co w przypadku, gdy świadczenia te nie wyczerpują wszystkich szkód? Czy powodzianie mogą dochodzić należnego im odszkodowania, a jeżeli tak – to od kogo i na jakich warunkach? Co w przypadku, gdy organ wydaną decyzją odmówił wypłaty części lub całości dochodzonej kwoty, albo zadecydował o zwrocie udzielonej pomocy? Odpowiedzi na te oraz inne pytania znajdziesz w poniższym poradniku.

Świadczenia pomocy społecznej

Niezwłocznie po wystąpieniu powodzi, tj. w dniu 19 września 2024 r., Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał Zasady Udzielania pomocy finansowej, ze środków budżetu państwa, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej oraz w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, dla rodzin lub osób samotnie gospodarujących poszkodowanych w wyniku powodzi we wrześniu 2024 roku.

W wyżej wymienionym zbiorze określone zostały zasady udzielania następujących świadczeń:

1. Pomoc doraźna, na którą składają się:

a) zasiłek celowy;

b) zasiłek powodziowy,

2. Pomoc remontowo-budowlana, na którą składają się:

a) zasiłek na remont albo odbudowę budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego, który został zniszczony lub uszkodzony w wyniku powodzi,

b) zasiłek na remont albo odbudowę budynku gospodarczego, który został zniszczony lub uszkodzony w wyniku powodzi,

Co jednak istotne – zasady na których przyznawane są opisane świadczenia społeczne nie wynika z określonych przez Ministra zasad – zasady te w istocie opisują, w jaki sposób świadczenia społeczne będą finansowane ze środków państwowych – zasady te nie są wiążące, ale nie ograniczają także samorządów w zakresie sposobu oraz wysokości wypłacanych środków.

Konieczne jest zatem opisanie, na jakich zasadach dana osoba może uzyskać należne jej świadczenie.

Świadczenia wynikające z ustawy o pomocy społecznej – zasiłek celowy, zasiłek na remont albo odbudowę budynku mieszkalnego, lokalu mieszkalnego oraz budynku gospodarczego.

3 z 4 wymienionych powyżej świadczeń przyznawane są na podstawie tych samych przepisów – art. 39 ust. 1 i 2 oraz art. 40 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej.

Zasiłek celowy, w rozumieniu ww. ustawy, może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych i leczenia, ogrzewania, w tym opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu.

Zasiłek celowy może być przyznany także osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej. W tej sytuacji i może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi.

Na opisanej wyżej podstawie przyznawane są:

• zasiłek celowy w rozumieniu ww. zasad ministerialnych

• zasiłek na remont albo odbudowę budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego, który został zniszczony lub uszkodzony w wyniku powodzi,

• zasiłek na remont albo odbudowę budynku gospodarczego, który został zniszczony lub uszkodzony w wyniku powodzi,

W świetle ustawy, wszystkie te świadczenia są zasiłkiem celowym.

Co istotne, organ wydający decyzję w zakresie udzielanego zasiłku ma pełną swobodę w określeniu, w graniach obowiązujących przepisów, na jakiej podstawie oraz w jakiej wysokości udzieli danej osobie omawianych zasiłków.

Powyższe oznacza, iż o taki zasiłek może ubiegać się każda osoba, która spełnia wymogi określone w art. 39 i 40 ustawy, niezależnie od ram czasowych, momentu złożenia wniosku, a także spełniania wskazanych przez ministerstwo wymogów.

Jednakże z uwagi na fakt, iż wnioski spełniające kryteria ministerialne będą finansowane z budżetu państwowego, w praktyce może okazać się, iż spełnienie przez osoby uprawnione wymogów określonych przez ministerstwo nie tylko zapewni im uzyskanie niezbędnych środków, co także przyspieszy proces ich wypłaty przez Organ.

Zatem jakie wymogi stawia samorządowi minister, w celu finansowania zasiłków celowych z budżetu państwa?

Zasady wspólne dla wszystkich zasiłków celowych:

Zanim omówione zostaną szczegółowe zasady dla każdego z rodzajów zasiłków celowych wskazać należy, iż minister wskazał także wspólne wytyczne dla udzielanych zasiłków:

• Przede wszystkim, środki mają być wypłacane osobom, które w wyniku powodzi poniosły szkodę,

• Zaleca się organom samorządowym, by zasiłek celowy oraz zasiłek powodziowy (o którym szczegółowo poniżej), były wypłacane na podstawie jednego wniosku oraz w ramach jednej, wspólnej transzy,

• Pomoc udzielana jest na wniosek lub z urzędu, za zgodą osoby uprawnionej,

• Środki wypłacane są przez właściwe miejscowo ośrodki pomocy społecznej albo przez właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta),

• Wniosek lub zgoda osób uprawnionych ma zostać udzielona w terminie 30 dni od dnia wystąpienia powodzi,

• Decyzje o udzieleniu zasiłku mają mieć nadawany rygor natychmiastowej wykonalności,

• Choć do udzielenia pomocy konieczne jest przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, Organowi dla wydania decyzji mają wystarczyć jedynie niektóre informacje zbierane podczas rodzinnego wywiadu środowiskowego, tj.

  - Imię,

  - Imiona rodziców,

  - Nazwisko,

  - Obywatelstwo,

  - Seria i nr dokumentu potwierdzającego tożsamość,

  - Nr PESEL,

  - Imię i nazwisko, stopień pokrewieństwa oraz adresy małżonka, zstępnych lub wstępnych, a także deklarowaną przez te osoby wielkość i formę świadczonej lub deklarowanej pomocy,

  - Łączny dochód w rodzinie,

  - Stałe miesięczne wydatki osoby/ bądź rodziny łącznie, w tym czynsz, energia elektryczna, gaz, opłaty za dom pomocy społecznej, opłaty za szkołę/bursę/internat, opłaty za przedszkole, opłaty rodziców/ opiekunów prawnych za pobyt dziecka w placówce dziennej lub całodobowej, opłaty rodziców za pobyt dziecka w pieczy zastępczej, wydatki na leki i leczenie lub inne wydatki, do określenia przez wnioskodawcę,

  - Alimenty świadczone prze osobę, z którą prowadzony jest wywiad lub innych członków rodziny, z określeniem, kto świadczy alimenty, na czyją rzecz, w jakiej wysokości, jaka jest wysokość zaległych alimentów, oraz czy obowiązek alimentacyjny wykonywany jest dobrowolnie czy też na podstawie orzeczenia sądu.

Zasiłek celowy w rozumieniu zasad ministerialnych – zasady udzielania

W celu uzyskania zasiłku, ministerstwo wskazało iż zasiłek:

• ma być przede wszystkim wypłacany rodzinom lub osobom samotnie gospodarującym prowadzącym w dniu wystąpienia powodzi gospodarstwo domowe w budynku mieszkalnym lub lokalu mieszkalnym na terenie obszaru dotkniętego powodzią,

• Kwota zasiłku celowego na pomoc doraźną ma wynosić do 8.000 zł (słownie: osiem tysięcy złotych).

• Zasadnym jest wypłacanie zasiłku celowego na pomoc doraźną niezwłocznie, nie później niż w terminie 3 dni roboczych od daty otrzymania przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) środków od Wojewody.

• W przypadku, gdy w budynku mieszkalnym jednorodzinnym lub w jednym lokalu mieszkalnym prowadzonych jest faktycznie kilka gospodarstw domowych przez poszczególne rodziny lub osoby samotnie gospodarujące, pomocą doraźną może być objęta każda z nich.

Zasiłek na remont albo odbudowę budynku mieszkalnego, lokalu mieszkalnego lub budynku gospodarczego, który został zniszczony lub uszkodzony w wyniku powodzi – zasady udzielania

• Zasiłki remontowo-budowlane przyznawane są rodzinom lub osobom samotnie gospodarującym, jeśli w dniu wystąpienia powodzi:

  - prowadziły gospodarstwo domowe w budynku mieszkalnym lub lokalu mieszkalnym lub;

  - posiadały i stale użytkowały budynek gospodarczy;
  

które zostały zniszczone lub uszkodzone w wyniku tego zdarzenia. 

• Kwota zasiłku na odbudowę budynku mieszkalnego wynosi do 200 tys. zł (słownie: dwieście tysięcy złotych), przyznawanego w związku ze szkodami w jednym budynku/lokalu mieszkalnym, przy czym przyznana kwota zależy od oszacowanego procentu zniszczeń/ uszkodzeń. Dla celów odbudowy budynku mieszkalnego zakres procentowy prezentuje się następująco:

Procentowy udział zniszczenia/uszkodzenia	Kwoty pomocy - do:
5-20%	30.000 zł
21-40%	80.000 zł
41-60%	130.000 zł
61-80%	180.000 zł
>81%	200.000 zł

• Kwota zasiłku na odbudowę budynku gospodarczego wynosi do 100 tys. zł (słownie: sto tysięcy złotych), przyznawanego w związku ze szkodami powstałymi w budynkach gospodarczych (niezależnie od liczby zniszczonych lub uszkodzonych budynków gospodarczych), przy czym przyznana kwota zależy od oszacowanego procentu zniszczeń/ uszkodzeń. Dla celów odbudowy budynku mieszkalnego zakres procentowy prezentuje się następująco:

Procentowy udział zniszczenia/uszkodzenia	Kwoty pomocy - do:
5-20%	10.000 zł
21-40%	35.000 zł
41-60%	60.000 zł
61-80%	85.000 zł
>81%	100.000 zł

• Szacowania wysokości szkód w budynku/lokalu mieszkalnym lub budynku gospodarczym dokonuje co do zasady osoba posiadająca uprawnienia zawodowe w zakresie szacowania nieruchomości albo komisja do spraw szacowania strat, powołana przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), w której bierze udział pracownik wykonujący zadania służbowe – co istotne,  w ramach wytycznych nie została określona konieczność przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego ani wytyczne, na podstawie których ma zostać dokonana wycena,

  
  

• Przez budynek gospodarczy rozumie się budynek gospodarczy służący zaspokajaniu niezbędnych potrzeb bytowych rodziny lub osoby samotnie gospodarującej, w szczególności budynek inwentarski tj. budynek przeznaczony, np. do hodowli niewielkiej liczby zwierząt gospodarskich, mający na celu pozyskiwanie żywności na własne potrzeby. Zasiłek na odbudowę budynku gospodarczego nie przysługuje w przypadku innego przeznaczenia tego budynku, np. w ramach działalności rolniczej na cele produkcji rolnej przeznaczonej do sprzedaży rynkowej lub związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą, w tym wykorzystywanych, jako np. lokale usługowe, magazynowe lub produkcyjne.

  
  

• Kwoty zasiłków składających się na pomoc remontowo-budowlaną, przyznawane są w przypadku oszacowania procentu zniszczeń/uszkodzeń na poziomie co najmniej 5% budynku lub lokalu, o których mowa w cz. I ust. 1 pkt 2.

  
  

• Do wystąpienia z wnioskiem o pomoc remontowo-budowlaną uprawnieni są: 

  - właściciel budynku mieszkalnego/lokalu mieszkalnego; 

  - osoba, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do zniszczonego lub uszkodzonego lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego; 

  - osoba, której przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego;

  - osoba, która jest najemcą lokalu mieszkalnego albo budynku mieszkalnego; 

  - osoba, na rzecz której ustanowione zostało prawo dożywocia;

  - osoba, na rzecz której ustanowiono służebność mieszkania;

  - osoba, która jest dzierżawcą budynku gospodarczego;

  - właściciel budynku gospodarczego.

• Pomoc remontowo-budowlana może zostać przyznana najemcom, dzierżawcom bądź osobom uprawnionym z prawa dożywocia lub służebności mieszkania, pod warunkiem uzyskania pisemnej zgody właściciela na przeprowadzenie remontu/odbudowy. W przypadku wyrażenia ww. zgody przez właściciela nie będzie on mógł ubiegać się o pomoc na remont/odbudowę przedmiotu prawa najmu, dożywocia, służebności lub dzierżawy.

  
  

• Udzielone świadczenie może być także wykorzystane w ten sposób, iż dojdzie do odtworzenia budynku/lokalu mieszkalnego w innym miejscu lub o innych wymiarach, zakupu budynku/lokalu mieszkalnego albo budynku mieszkalnego wraz z gruntem, na którym jest posadowiony albo zakupu działki budowlanej albo naj budynku/lokalu mieszkalnego.

• Pomoc remontowo-budowalna może być przeznaczona na koszty rozbiórki zniszczonego budynku wyłącznie w przypadku odbudowy budynku na miejscu, na którym był posadowiony dotychczasowy budynek.  Całkowita kwota pomocy remontowo-budowlanej i koszty rozbiórki zniszczonego budynku nie mogą przekroczyć kwoty zasiłku uzależnionej od oszacowanego procentu zniszczeń/uszkodzeń.

  
  

• Z kwoty przyznanego zasiłku na odbudowę budynku mieszkalnego mogą zostać sfinansowane koszty remontu lub zakupu urządzeń niezbędnych do doprowadzenia energii, ciepła, wody oraz niezbędnej infrastruktury technicznej towarzyszącej budownictwu mieszkalnemu, które zostały zniszczone lub uszkodzone w wyniku zdarzeń związanych z powodzią. Koszty te nie zwiększają kwoty zasiłku na odbudowę budynku mieszkalnego.

  
  

• Jeżeli w zniszczonym lub uszkodzonym budynku/lokalu mieszkalnym gospodarstwo domowe nie było prowadzone w dniu powodzi, nie zachodzą przesłanki do przyznania pomocy. Pomoc nie przysługuje również na remont/odbudowę budynku/lokalu innego niż budynek/lokal mieszkalny (np. domu rekreacyjnego i letniskowego), ani na remont/odbudowę obiektów  o innym charakterze (np. dróg dojazdowych).

• Kwota udzielonej pomocy na nie może przekroczyć wysokości szkód wyrządzonych powodzią w danym budynku. 

  
  

• W przypadku, gdy w budynku/lokalu mieszkalnym prowadzonych jest faktycznie kilka gospodarstw domowych, pomocą remontową może być objęte każde odrębne gospodarstwo domowe, jednakże łączna wysokość środków przyznanych na remont/odbudowę budynku/lokalu mieszkalnego nie może przekroczyć wysokości kosztów niezbędnych do usunięcia skutków powodzi w budynku/lokalu mieszkalnym. 

  
  

• Pomoc remontowo-budowlana może być wypłacana w transzach. W takim przypadku wypłata kolejnej transzy winna zostać poprzedzona weryfikacją sposobu wykorzystania środków przekazanych w ramach wcześniejszej transzy, w szczególności rozliczeniem poprzez przedstawienie imiennych faktur/rachunków lub w inny dozwolony prawem sposób. 

  
  

• Zasiłek na odbudowę budynku mieszkalnego może zostać przyznany odpowiednio na remont/odbudowę wyłącznie jednego budynku/lokalu mieszkalnego albo na zakup jednego budynku/lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego wraz z gruntem, na którym jest posadowiony, albo na zakup jednej działki budowlanej.

  
  

• Osoby uprawnione mają obowiązek potwierdzić poniesienie wydatków związanych z remontem/odbudową budynku/lokalu mieszkalnego oraz budynku gospodarczego, dokonanych z kwoty przyznanego zasiłku poprzez przedstawienie imiennych faktur/rachunków lub w inny dozwolony prawem sposób.

  
  

• W przypadku, gdy osoba uprawniona nie potwierdzi poniesienia wydatków (np. nie przedstawi imiennych faktur/rachunków lub innych dokumentów) lub przeznaczy pomoc na wydatki niezgodne z celem, na jaki została ona udzielona, zobowiązana jest do zwrotu środków z tytułu udzielonej pomocy na podstawie zapisów ustawy o pomocy społecznej. 

Zasiłek powodziowy

Zasiłek powodziowy wypłacany jest na podstawie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi. Oznacza to, iż zasady udzielania zasiłku celowego do 8.000,00 zł oraz zasiłku powodziowego mają inną podstawę prawną – z uwagi jednak na zbieżność obu regulacji, każdy z wniosków jest na tyle podobny, iż może być składany jednocześnie, a zgodnie z omawianymi zasadami, Organy uprawnione są do przyjmowania obu wniosków na raz.

Podstawowym kryterium do otrzymania zasiłku powodziowego jest to, iż dana osoba lub rodzina została poszkodowana w wyniku wystąpienia powodzi, a zasiłek ma być przyznany uprawnionym podmiotom w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej.

Zasiłek powodziowy stanowi jednorazowe świadczenie, wynoszące do 2.000,00 zł. Zasiłek ten jest przyznawany niezależnie od kryterium dochodowego.

W odróżnieniu od zasiłku celowego, zasiłek powodziowy przyznawany jest wyłącznie na wniosek osób uprawnionych. Wniosek można złożyć do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) gminy, na terenie której wnioskodawca poniósł szkodę w wyniku powodzi, albo gminy sąsiadującej, na terenie której przebywa w wyniku przeprowadzenia ewakuacji albo konieczności opuszczenia zagrożonego miejsca zamieszkania. Termin do złożenia wniosku to 15 marca 2025 r. Decyzję wydaje Organ, do którego złożono wniosek.

Do wniosku dołącza oświadczenie, że w wyniku powodzi doznał szkody majątkowej wraz z określeniem jej wartości, nie ubiegał się o zasiłek na terenie innej gminy oraz że wyraża zgodę na weryfikację danych zawartych we wniosku. Oświadczenie jest składane pod rygorem poniesienia odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań.

Zasiłek jest wypłacany niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 dni od dnia wydania decyzji w sprawie przyznania zasiłku.

Wysokość zasiłku zależy od wartości szkody według oświadczenia, w wysokości:

1) równej wartości szkody według oświadczenia, jeżeli nie przekracza 2.000,00 zł,

2) 2 tys. zł, jeżeli wartość szkody według oświadczenia jest równa bądź wyższa niż 2.000,00 zł.

W imieniu rodziny, wniosek wraz z ww. oświadczeniem składa pełnoletni członek rodziny. W razie złożenia wniosku o zasiłek przez więcej niż jednego członka rodziny wszczyna się i prowadzi jedno postępowanie. Wniosek może zostać złożony przez przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika.

Zasiłek wypłaca się gotówką do rąk własnych osobie, która złożyła wniosek o zasiłek, jej przedstawicielowi ustawowemu albo na rachunek bankowy wskazany we wniosku. Wypłata zasiłku do rąk własnych wymaga potwierdzenia jego odbioru na piśmie.

W ramach rozpatrywania wniosku, Organ zbiera następujące informację:

-        Imiona i nazwiska członków rodziny,

-        Datę i miejsce urodzenia członków rodziny,

-        Numery PESEL członków rodziny,

-        Miejsce zamieszkania osoby składającej wniosek,

-        Adres zameldowania osoby składającej wniosek,

-    Adres do korespondencji osoby składającej wniosek, jeżeli jest inny niż adres zameldowania,

-        Dane kontaktowe, np. numer telefonu, adres poczty elektronicznej,

-    Numer rachunku bankowego, na który powinna być przekazana kwota zasiłku powodziowego, oraz dane posiadacza rachunku lub oświadczenie o wypłacie świadczenia gotówką do rąk własnych wnioskodawcy,

-        Zwięzły opis szkód poniesionych w wyniku powodzi wraz z określeniem ich wartości,

-     Miejsce położenia budynku/lokalu mieszkalnego lub nieruchomości, jeżeli zostały zniszczone lub uszkodzone w wyniku powodzi,

-        Data powstania szkód,

-        Oświadczenie o wyrażeniu zgody na weryfikację danych,

-       Oświadczenie o tym, że dane i informacje zawarte we wniosku są zgodne ze stanem faktycznym.

Warto zaznaczyć, iż kluczowe dla zachowania udzielonego zasiłku jest podawanie prawdziwych informacji – Organ wypłacający zasiłek po jego wypłacie dokonuje weryfikacji prawdziwości danych zawartych we wniosku. Jeżeli w wyniku weryfikacji ustalono, że rodzina lub osoba, która otrzymała zasiłek, nie poniosła szkody w wyniku wystąpienia powodzi, organ wypłacający zasiłek wydaje decyzję o jego zwrocie, określając termin jego zwrotu nie krótszy niż 7 dni. W decyzji określa się w szczególności kwotę przypadającą do zwrotu wraz z odsetkami określonymi jak dla zaległości podatkowych oraz termin zwrotu kwoty nienależnie pobranego świadczenia. W szczególnie uzasadnionych przypadkach kwota przypadająca do zwrotu może zostać rozłożona na raty na wniosek członka rodziny będącego stroną w postępowaniu o przyznanie zasiłku powodziowego albo osoby samotnie gospodarującej, która otrzymała taki zasiłek. W razie braku zwrotu zasiłku, Organ skieruje sprawę do egzekucji.

Decyzja także w zakresie zasiłku powodziowego powinna mieć rygor natychmiastowej wykonalności.

Problemy związane z udzielaną pomocą społeczną – jakie środki do kontroli wydawanych decyzji przysługują powodzianom?

Jak zostało wskazane w poprzedniej części artykułu, opublikowane na stronach rządowych zasady udzielania świadczeń w związku z wystąpieniem powodzi obowiązują przede wszystkim w relacjach między poszczególnymi samorządami a organami centralnymi i opisują zasady, na jakich samorząd może udzielić pomocy w związku z powodzią, by później pomoc ta została sfinansowana ze środków budżetu państwa w ramach rezerw celowych.

Organy samorządu terytorialnego, rozpatrując składane wnioski, mają przede wszystkim obowiązek stosować przepisy ustawy o pomocy społecznej, ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz kodeksu postępowania administracyjnego. W szczególności organy te nie są limitowane kwotami wskazanymi w treści zasad ministerialnych – mają pełną swobodę w podejmowaniu decyzji co do wysokości udzielanej pomocy, w granicach regulacji ustawowej.

Z tego względu, niezależnie do omawianych zasad ministerialnych, może dojść do kilku sytuacji, które będą mogły stanowić podstawę do zaskarżania wydawanych decyzji.

W ramach pierwszego przykładu możliwe jest, że Organy orzekające o pomocy społecznej mogą odmówić jej udzielenia, mimo wystąpienia przesłanek do udzielenia pomocy, z uwagi na przekroczenie określonego w zasadach terminu złożenia wniosku. Termin ten jest jedynie wiążący dla organów samorządowych do uzyskania finansowania z budżetu państwa i w żadnym zakresie nie może mieć wpływu na ocenę spełnienia przez daną rodzinę przesłanek wynikających z ustawy o pomocy społecznej.

Może dojść także do takiej sytuacji, gdzie z uwagi na sytuację rodzinną, środki w wysokości 10.000,00 zł, uzyskane zarówno z zasiłku celowego jak i powodziowego, obiektywnie nie będą stanowiły wystarczającej pomocy dla poszkodowanej rodziny, a Organ odmówi udzielenia świadczenia w kwocie wyższej, gdyż nie uzyska na taką pomoc finansowania z budżetu państwa. Takie rozstrzygnięcie także może być poczytywane za niezgodne z zasadami udzielania pomocy społecznej.

Potencjalnym polem do wydania nieprawidłowej decyzji, nawet w ramach ustalonych przez MSWiA zasad, może być fakt, iż Organ dokona w sposób nieprawidłowy oszacowania strat, na podstawie których wypłacany będzie zasiłek na odbudowę budynku mieszkalnego, lokalu mieszkalnego lub budynku gospodarczego.

Przepisy ustawy o pomocy społecznej nie regulują kwestii badania wartości tychże szkód, a wytyczne wskazane w zasadach ministerialnych wskazują jedynie, iż co do zasady, oszacowania strat ma dokonać osoba posiadająca uprawnienia zawodowe w zakresie szacowania nieruchomości albo komisja do spraw szacowania strat, powołana przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), w której bierze udział pracownik wykonujący zadania służbowe. W żadnym zakresie nie zostało określone, by po stronie Organu ciążył obowiązek skorzystania z opinii biegłego, mimo tego iż przy orzekaniu w sprawie Organ, gdy dostrzeże iż w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, winien zwrócić się do biegłego o wydanie stosownej opinii, a niewątpliwie taką sytuacją jest okoliczność szacowania wartości nieruchomości. Kontrola wydawanych decyzji może być zatem konieczna także w tym zakresie.

Ostatecznie, w ramach zasad ministerialnych określone zostało, w jaki sposób mają zostać przeznaczone środki uzyskiwane w ramach pomocy społecznej oraz zasiłku powodziowego. Ponownie, wytyczne te dotyczą możliwości ubiegania się przez samorząd o uzyskanie środków z budżetu państwa, i o ile sposób przeznaczenia środków nie zostanie określony w decyzji udzielającej świadczenia, to same zasady nie będą dla beneficjenta wiążące. W tej sytuacji Organ, dokonując kontroli prawidłowości przeznaczenia środków, może błędnie przyjmować za podstawę omawiane zasady ministerialne i bezpodstawnie zadecydować o konieczności zwrotu środków.

Jakie zatem środki przysługują poszkodowanym w celu kontroli prawidłowości wydawanych wobec nich decyzji co do udzielanej im pomocy?

Przede wszystkim, zarówno co do świadczeń wynikających z ustawy o pomocy społecznej, jak i ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, osobie, wobec której wydano decyzję co do przyznania jej pomocy, odmowy przyznania bądź też zobowiązano ją do zwrotu udzielonych świadczeń przysługuje prawo do złożenia odwołania od wydanej decyzji, które rozpatrywane jest przez Organ II instancji – w tym przypadku Samorządowe Kolegium Odwoławcze. Organ ten bada prawidłowość całej decyzji, w tym w szczególności prawidłowość ustalenia przez Organ I instancji faktów, na podstawie których wydano decyzję. W przypadku rozstrzygnięcia niekorzystnego także na etapie postępowania przed Organem II instancji, powodzianom przysługuje uprawnienie do wniesienia skargi do właściwego miejscowo wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Należy jednak pamiętać, iż zasiłek celowy, tj. 3 z 4 możliwych do uzyskania świadczeń, a zarazem świadczenia, w których przewidziane są najwyższe kwoty zapomóg, nie mają charakteru roszczeniowego, a uznaniowy – Organ ma bowiem prawo, a nie obowiązek udzielić świadczenia celowego i kształtuje kwotę oraz przeznaczenie zasiłku wedle własnego uznania. Rozstrzygając sprawę dotyczącą przyznania zasiłku celowego, organ powinien kierować się interesem obywatela, interesem społecznym oraz własnymi środkami. Uznanie nie pozwala organowi na dowolność w rozstrzygnięciu sprawy, ale też nie nakazuje mu spełnienia każdego żądania obywatela. Wskazane jest zatem, by przed podjęciem decyzji w zakresie wniosku o uzyskanie pomocy lub złożeniem odwołania od niekorzystnej decyzji, osoby uprawnione skonsultowały swoją sytuację z profesjonalistą, który na podstawie przekazanych informacji oraz dokumentów pomoże w podjęciu dalszych decyzji.

Wyczerpanie pomocy społecznej – co dalej? Możliwość dochodzenia odszkodowania

Niezależnie od udzielanych zasiłków celowych, części osób poszkodowanych może przysługiwać roszczenie o naprawienie szkody powstałej po powodzi.

W obecnej sytuacji, źródeł odszkodowania można poszukiwać na trzech płaszczyznach:

1. Co do osób, które zawarły odpowiednią umowę ubezpieczenia – roszczenie wobec Ubezpieczyciela w związku ze spełnieniem się ryzyka ubezpieczeniowego, tj. powodzi,

2. Odpowiedzialność właścicieli wód oraz urządzeń wodnych za nieprzestrzeganie przepisów ustawy – prawo wodne,

3. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za wydanie decyzji niezgodnej z prawem

Odpowiedzialność ubezpieczyciela – czy zasiłek pomniejsza kwotę, którą ma wypłacić ubezpieczyciel?

Odpowiedzialność Ubezpieczyciela za ziszczenie się ryzyka ubezpieczeniowego, czyli powstanie szkód, które objęte są umową ubezpieczenia, każdorazowo zależy od postanowień tejże umowy – prawidłowa ocena możliwości dochodzenia odszkodowania od ubezpieczyciela w tych przypadkach wymagać będzie każdorazowo indywidualnej oceny warunków umowy oraz stanu faktycznego.

Niemniej, z uwagi na praktykę niektórych ubezpieczycieli konieczne jest wskazanie, jaki wpływ ma wypłata zasiłków celowych oraz zasiłku powodziowego, na możliwość dochodzenia całości należnego odszkodowania.

W tym zakresie istnieje ukształtowane orzecznictwo sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego, zgodnie z którym zasiłek celowy nie podlega zaliczeniu na poczet świadczenia z umowy ubezpieczenia.

Przykładowo, zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2016 r., sygn. akt III CZP 35/16, Sąd Najwyższy orzekł, iż „Celem pomocy społecznej jest umożliwianie osobom i rodzinom przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości, a rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy, przy czym potrzeby tych osób powinny być uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej […] Analiza charakteru prawnego obu świadczeń prowadzi do wniosku, że chociaż u podstaw ich przyznania leży ta sama okoliczność faktyczna, to uszczerbek w majątku poszkodowanego powstały w wyniku losowego zdarzenia i korzyść uzyskana wskutek wypłaty zasiłku celowego nie są skutkiem tego samego zdarzenia. […] Spełnienie świadczenia w postaci zasiłku celowego nie ma na celu zwolnienia ubezpieczyciela od obowiązku wypłaty odszkodowania, lecz nieodpłatne przysporzenie korzyści uprawnionemu, zaś zakład ubezpieczeń spełniając swoje świadczenie umarza jedynie swoje własne zobowiązanie wobec ubezpieczonego. Nie można też pominąć, że organ administracji nie może w drodze roszczenia regresowego uzyskać od ubezpieczyciela zobowiązanego do wypłaty odszkodowania zwrotu zasiłku wypłaconego ze środków publicznych.”.

Podobnie, w stanie faktycznym dotyczącym naprawienia szkód skutków powodzi z 2010 r., orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 lutego 2017 r., sygn. akt IV CSK 265/16 (a także: Wyrok NSA z 20.07.2012 r., I OSK 913/12, , Wyrok NSA z 30.03.2012 r., I OSK 65/12, Wyrok NSA z 25.10.2011 r., I OSK 1236/11).

Oznacza to, iż w takiej sytuacji Ubezpieczyciel zobowiązany jest do naprawienia szkody zgodnie z umową w pełnej wysokości należnej na podstawie umowy, bez pomniejszania kwoty wypłaconego świadczenia o uzyskaną przez uprawniony podmiot pomoc społeczną.

Odpowiedzialność właścicieli wód oraz urządzeń wodnych za nieprzestrzeganie przepisów ustawy – prawo wodne

Kwestię regulacji gospodarki wodnej w Polsce regulują przepisy ustawy – Prawo wodne. W ramach ustawy przewidziane zostało kilka rozwiązań mających stanowić tryb uzyskiwania przez określony krąg osób odszkodowań w związku z prowadzoną w Polsce gospodarką wodną.

Jednym z rozwiązań, które wprowadza ustawa jest odpowiedzialność za skutki powodzi.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż na podstawie tejże ustawy odszkodowanie przysługuje tylko właścicielowi, posiadaczowi samoistnemu oraz użytkownikowi wieczystemu gruntu, który został zalany podczas powodzi.

Podmiotami odpowiedzialnymi za szkodę może być właściciel wód lub właściciel urządzenia wodnego.

Na potrzeby analizy każdego przypadku konieczne jest ustalenie, kto jest właścicielem wody lub urządzenia wodnego w danym przypadku. Jednakże przepisy pozwalają na wstępne ustalenie potencjalnego kręgu podmiotów odpowiedzialnych – zgodnie z Prawem wodnym, wody mogą stanowić własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych. Co jednak istotne, wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne, śródlądowe wody płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.

Podobnie ma się sprawa co do urządzeń wodnych – ustawa wskazuje, iż urządzenia wodne lub ich części oraz budowle i ich części, stanowią odrębny od gruntów, na których są posadowione, przedmiot własności. Jednakże urządzenia wodne, które zostały wykonane albo są wykonywane przez Wody Polskie na gruntach pokrytych śródlądowymi wodami płynącymi lub na będących własnością Skarbu Państwa nieruchomościach niebędących gruntami pokrytymi śródlądowymi wodami płynącymi, stanowią własność Skarbu Państwa.

Jeżeli chodzi natomiast o będące własnością Skarbu Państwa wody oraz urządzenia wodne, to zgodnie z przepisami ustawy, Wody Polskie reprezentują Skarb Państwa oraz wykonują uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do stanowiących własność Skarbu Państwa wód oraz urządzeń wodnych.

Kolejnym warunkiem, który umożliwia dochodzenie roszczenia jest stwierdzenie, iż właściciel wód lub właściciel urządzenia wodnego nie przestrzegał przepisów ustawy – Prawo wodne w zakresie, które to nieprzestrzeganie przepisów doprowadziło o zalania gruntów podczas powodzi. W innym przypadku odszkodowanie nie przysługuje.

Ustawa nakłada na ww. podmioty szereg obowiązków. Do obowiązków właściciela wód należą obowiązki:

• utrzymania wód z uwzględnieniem konieczności osiągnięcia celów środowiskowych, o których mowa w przepisach ustawy,

• utrzymania wód wynikające z planu utrzymania wód,

• utrzymania wód niewynikające z planu utrzymania wód, jeżeli nie wywierają one istotnego wpływu na osiągnięcie celów środowiskowych, o których mowa w przepisach ustawy,

• utrzymania wód niewynikające z planu utrzymania wód, jeżeli zachodzi pilna i uzasadniona konieczność realizacji tych działań z uwagi na zapewnienie ochrony przed powodzią lub suszą oraz w związku z koniecznością usunięcia skutków powodzi lub suszy.

Do obowiązków właścicieli urządzeń wodnych należą natomiast obowiązek eksploatacji, konserwacji oraz remontu urządzeń wodnych w celu zachowania ich funkcji.

W jaki sposób zatem uzyskuje się odszkodowanie? Na podstawie zwykłego powództwa cywilnego, o naprawienie szkód, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego – przepisy prawa wodnego w tym przypadku wprost odsyłają do regulacji tegoż kodeksu, a charakter oraz przesłanki odpowiedzialności skłaniają do przyjęcia, iż na właścicielu wód oraz urządzeń wodnych spoczywa odpowiedzialność odszkodowawcza na zasadach ogólnych (art. 415 k.c.).

W tym przypadku, za działanie lub zaniechanie prowadzące do powstania szkody uznać należy nieprzestrzeganie obowiązków określonych w Prawie wodnym, a związkiem przyczynowo – skutkowym będzie to, iż w wyniku ww. naruszenia doszło do zalania gruntów podczas powodzi.

To zatem na poszkodowanej osobie ciąży obowiązek wykazania, że doszło do naruszenia przepisów Prawa wodnego, na czym to naruszenie polegało oraz jaki jest związek między naruszeniem a powstaniem szkody.

Sąd w prowadzonych postępowaniach, oceniając materiał dowodowy, będzie zatem analizował, czy właściciel wody lub właściciel urządzenia wodnego prawidłowo wykonał ciążące na nich obowiązki. W przypadku stwierdzenia naruszenia norm prawa wodnego i ustalenia, że skutkiem tego naruszenia było zalanie gruntu, osobom uprawnionym będzie przysługiwało roszczenie odszkodowawcze.

Podmiotom uprawnionym, w przypadku ustalenia odpowiedzialności właściciela wód lub urządzenia wodnego, będzie przysługiwało roszczenie nie tylko o naprawę rzeczywiście poniesionej szkody, ale także utraconego zysku – może to być niezwykle istotne w sytuacji osób, które oddały swój grunt w najem bądź dzierżawę, a w wyniku powodzi umowa ta została wypowiedziana bądź wygasła – właściciel, który mógł realnie oczekiwać, iż będzie w związku z takim stosunkiem uzyskiwał zysk, może dochodzić także odszkodowania w tym zakresie.

Warto jednak pamiętać, że Prawo wodne wprowadza odmienny od przepisów ogólnych termin przedawnienia – roszczenia opisane powyżej  przedawniają się z upływem 2 lat od dnia wystąpienia szkody.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa za wydanie decyzji niezgodnej z prawem

Prawo wodne nie wyczerpuje jednak wszystkich możliwości co do dochodzenia należnych poszkodowanym roszczeń.  Możliwe jest zatem przyjęcie założenia, zgodnie z którym wydanie decyzji na gruncie przepisów Prawa wodnego może być źródłem odpowiedzialności odszkodowawczej.

Zgodnie bowiem Prawem wodnym, ochronę przed powodzią realizuje się w szczególności przez kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych, w szczególności obszarów szczególnego zagrożenia powodzią.

W związku z powyższym, w celu zapewnienia ochrony ludności i mienia przed powodzią obszary szczególnego zagrożenia powodzią uwzględnia się, określając ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa, strategii rozwoju województwa, strategii rozwoju gminy, strategii rozwoju ponadlokalnego, planu ogólnego gminy, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, gminnego programu rewitalizacji, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzji o warunkach zabudowy.

Z tego względu wszystkie sporządzane projekty planu zagospodarowania przestrzennego województwa, planu ogólnego gminy, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, gminnego programu rewitalizacji, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej wymagają uzgodnienia z Wodami Polskimi w zakresie dotyczącym zabudowy i zagospodarowania terenu położonego na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią. Uzgodnień tych Wody Polskie dokonują w drodze decyzji.

Przedmiotowa okoliczność prowadzi wprost do ustalenia, iż zastosowanie mogą znaleźć przepisy art. 417 § 1 k.c. oraz art. 417(1) § 2 k.c., stanowiące o odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa,

Zgodnie z przepisem art. 417 § 1 k.c., za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

Natomiast zgodnie z przepisem art. 417(1) § 2 k.c., jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Dla dochodzenia odszkodowania na tej podstawie konieczne jest jednak w pierwszej kolejności uzyskanie tzw. prejudykatu – czyli wspomnianego w przepisach orzeczenia, zgodnie z którym właściwy sąd stwierdzi, iż dana decyzja jest niezgodna z prawem.

Następnie natomiast możliwe jest skierowanie właściwego powództwa cywilnego.

Jaką pomoc możesz uzyskać w ramach usług Kancelarii?

Uzyskanie stosownej rekompensaty za szkody wywołane powodzią może wiązać się zatem ostatecznie z szeregiem trudności i koniecznością podjęcia dodatkowych działań związanych z kontrolą i zaskarżaniem decyzji administracyjnych. Prawo do dochodzenia odszkodowania nie jest też ograniczone przez udzieloną pomoc społeczną, natomiast wymaga samodzielnego wystąpienia z właściwym powództwem do sądu cywilnego.

W ramach usług oferowanych przez Kancelarię mogą państwo liczyć na pomoc zarówno w zakresie konsultacji oraz przygotowywania wniosków o uzyskanie stosownej pomocy społecznej, jak i kontrolę wydanej decyzji i poradę w zakresie zasadności jej zaskarżenia, a ostatecznie – przygotowanie stosownego odwołania i reprezentację w sprawie administracyjnej.

Ponadto Kancelaria jest w stanie zaoferować Państwu udzielenie porady prawnej w zakresie zawartej umowy ubezpieczenia i zasadności dochodzenia roszczenia od ubezpieczyciela w razie niespełnienia Państwa potrzeb przy naprawie zniszczonego majątku, a także reprezentację w procesie dochodzenia takiego roszczenia przed sądem cywilnym.

Ostatecznie Kancelaria oferuje także usługi konsultacyjne oraz możliwość reprezentacji w procesie o zasądzenie odszkodowania na opisanych w artykule zasadach.

Jeżeli są Państwo zainteresowani skorzystaniem z usług Kancelarii w jakimkolwiek zakresie, bądź chcieliby Państwo uzyskać odpowiedzi na pytania związane z oferowanymi usługami, zapraszamy do kontaktu telefonicznego lub za pośrednictwem znajdującego się na stronie internetowej Kancelarii formularza.